W świetle obowiązujących przepisów, w roku szkolnym 2015/2016, obowiązkiem szkolnym będą objęte  dzieci urodzone w okresie od dn. 01. 07. 2008 r. do grudnia  2008 r., które nie rozpoczęły spełniania obowiązku szkolnego w roku szkolnym 2014/2015 oraz dzieci  urodzone  w 2009 roku.

 

Rozpoczęcie nauki w szkole jest bardzo ważnym momentem w życiu każdego dziecka. To jak jest przygotowane do czekających go zadań, w znacznym stopniu decyduje o przebiegu i wynikach nauki w szkole a w dalszej perspektywie o jakości jego życia.

 

Co to jest dojrzałość szkolna?

Oto krótka „ściąga” z wiedzy na temat dojrzałości szkolnej oraz tego, w co nasze dziecko powinno być „wyposażone”, aby móc odnosić sukcesy od początku swej kariery szkolnej.

 

Dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, które pozwala mu uczestniczyć w procesie nauczania. Innymi słowy dziecko idąc do szkoły powinno osiągnąć taki poziom rozwoju, który umożliwi mu przyswojenie materiału klasy pierwszej (nauka czytania i pisania), funkcjonowanie w grupie rówieśniczej, radzenie sobie w nowych sytuacjach. Każde dziecko ma swój własny rytm rozwojowy i może zdarzyć się, że nie osiągnie ono dojrzałości szkolnej w wieku sześciu lat. Niestety może to być przyczyną przeżywania przez dzieci niepowodzeń i trudności w szkole.

 

Dojrzałość fizyczna: dzielimy ją na dwie sfery:

- motoryka duża – dziecko jest odporne na choroby i zmęczenie, jest ogólnie sprawne ruchowo, posiada dobrą koordynację wzrokowo-ruchową, jego ruchy są płynne, zaplanowane np. rzuca i łapie piłkę, umie chodzić na palcach, ma opanowaną jazdę na rowerze, rolkach, wrotkach itp., umie maszerować w rytm, radzi sobie w grach zespołowych, nadąża za innymi dziećmi, potrafi wykonywać ćwiczenia równoważne jak stanie na jednej nodze, chętnie podejmuje różne czynności wymagające ruchu, jest aktywne.

- motoryka mała – czyli funkcje manualne – dobry poziom ich rozwoju niezbędny jest podczas nauki pisania. Zaburzenie funkcji manualnych bardzo niekorzystnie wpływa na funkcjonowanie sześciolatka w roli ucznia. W początkowym okresie nauki większość zadań polega na aktywizowaniu motoryki małej jak np.: wycinanie za pomocą nożyczek drobnych elementów, kolorowanie płaszczyzn, układanie wieloelementowych układanek, rysowanie szlaczków, a w końcu nauka pisania. Dziecko o zaburzonym funkcjonowaniu sfery manualnej, może nie radzić sobie z takimi zadaniami, które wymagają dużej precyzji – zwłaszcza z pisaniem. Dzieci z zaburzoną motoryką małą mają często problem ze zbyt dużym napięciem mięśniowym, co powoduje ból ręki podczas pracy. Często współwystępuje także zbyt duże napięcie mięśni tułowia i szyi. Konsekwencją takiej sytuacji jest ciągłe zmęczenie dziecka oraz niechęć do wszelkiej działalności plastycznej. We wcześniejszym okresie życia u dzieci tych można zauważyć symptomy świadczące o zaburzonej motoryce małej. W wieku przedszkolnym niechętnie podejmują one jakąkolwiek działalność manualną. Nie lubią układać układanek, puzzli, klocków, szybko zniechęcają się rysowaniem i lepieniem z gliny czy plasteliny. Rysunki tych dzieci są proste , ubogie w szczegóły, przeważają w nich linie proste i pogrubione co wiąże się ze zbyt dużym naciskiem (czasem nacisk jest zbyt słaby). Często bardzo długo dzieci te nie radzą sobie z samoobsługą: późno same jedzą za pomocą łyżki, mają kłopoty z zakładaniem i zdejmowaniem ubrań, wiązaniem sznurowadeł, zapinaniem guzików, niechętnie uczestniczą w zabawach wymagających sprawności rąk. Są to pierwsze sygnały alarmowe, których nie powinno się lekceważyć. Dziecko dojrzałe do podjęcia nauki w szkole powinno mieć dobrą sprawność manualną i chętnie podejmować wszelkie działania plastyczne.

 

Dojrzałość emocjonalno-społeczna – niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania dziecka w grupie: dziecko powinno być samodzielne, łatwo nawiązywać kontakty z rówieśnikami i nauczycielem, nie być zbyt konfliktowe, wycofane, powinno umieć podporządkowywać się narzuconym wymaganiom, być obowiązkowe, wytrwałe, opanowane.

Objawy niedojrzałości: reagowanie nieadekwatne do sytuacji, płaczliwość, obrażanie się, przejawianie agresji, zbytnie uzależnienie od dorosłych,  mała samodzielność, ciągłe skupianie uwagi na sobie, nadmierne przywiązanie do matki i niemożność rozstania się z nią, przejawianie lęku w nowych sytuacjach, krótkotrwałe i powierzchowne zainteresowania, zbytnia nieśmiałość i mała aktywność, wycofywanie z postawionych zadań, zbytnia wrażliwość na oceny dorosłych i rówieśników, zbytnia nadpobudliwość.

 

Dojrzałość umysłowa – dziecko powinno być ciekawe, aktywne poznawczo, chętne do nauki, interesujące się czytaniem i pisaniem. Powinno dobrze orientować się w najbliższym otoczeniu, potrafić uważnie słuchać i spełniać polecenia. Powinno także umieć się swobodnie wypowiadać. Prawidłowy rozwój mowy jest ściśle związany z rozwojem myślenia pojęciowego. Wszelkie zaburzenia i wady wymowy utrudniają dziecku naukę czytania i pisania.

 

Dojrzałość do nauki czytania i pisania – dziecko powinno umieć dokonywać analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej, niezbędnej w procesie rozróżniania kształtów, dźwięków, ich rozpoznawania, porównywania i odtwarzania. Proces nauki czytania i pisania jest bardzo skomplikowany i angażuje wiele funkcji: czytając dziecko musi w wyrazie złożonym z wielu liter wyodrębnić jedną, rozpoznać daną literę, przypisać jej odpowiednie brzmienie a następnie połączyć wszystkie litery w wyraz. Dziecko powinno także posiadać dobrą orientację przestrzenną, która umożliwi mu rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, położenia, proporcji i wymiarów odwzorowywanych form graficznych (litery są formami graficznymi, niektóre z nich są do siebie bardzo podobne np. p, b, d, n, m – dziecko powinno mieć na tyle dobre spostrzeganie wzrokowe aby móc je odróżnić). Ważnym elementem jest pamięć ruchowa czyli umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu. Symptomy złego funkcjonowania spostrzegania wzrokowego to: niechęć do układania puzzli, układanek, ubogie w szczegóły rysunki, nie możność znalezienia różnic w podobnie wyglądających obrazkach, słabe zapamiętywanie treści obrazków, brak umiejętności odwzorowywania kształtów np. przy przerysowywaniu, słaba spostrzegawczość, słabe radzenie sobie z różnego rodzaju grami stolikowymi (np. loteryjkami)

 

Prawidłowe spostrzeganie słuchowe jest niezbędne podczas nauki czytania i pisania. Dziecko powinno umieć dokonywać analizy słuchowej wyrazu (dzielić wyraz na sylaby, wyodrębniać poszczególne głoski, wyodrębnić pierwszą i ostatnią głoskę) oraz syntezy słuchowej wyrazu (złożyć poszczególne sylaby i głoski w jedną całość). Bez tych umiejętności nauka czytania i pisania będzie bardzo utrudniona. Dobra pamięć słuchowa pozwala dziecku zapamiętywać kolejność głosek co jest niezbędne podczas pisania ze słuchu. Objawy złego funkcjonowania spostrzegania słuchowego: męczenie się przy słuchaniu dłuższych opowiadań, trudności w uczeniu się na pamięć piosenek i wierszyków, mały zasób słów, często opóźniony rozwój mowy, przekręcanie wyrazów np. zmiana kolejności głosek, agramatyzmy, nieprawidłowości wymowy, niechęć do uczestniczenia w zabawach rytmicznych, trudność w zapamiętywaniu melodii, kłopot z zapamiętywaniem ciągów wyrazowych typu dni tygodnia nazwy posiłków itp. Dziecko z niedojrzałą lub zaburzoną funkcją słuchową gorzej funkcjonuje w hałasie, ma kłopot ze zrozumieniem i zapamiętaniem poleceń (gorsza pamięć słuchowa), trudności w rozumieniu historyjek obrazkowych, w rozwiązywaniu zagadek, trudności w rozumieniu instrukcji do gier.

 

Dojrzałość do matematyki: dziecko powinno umieć określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu (prawidłowe posługiwanie się i rozumienie pojęć: pod, nad przed, za, obok, wcześniej, później, mało, dużo, więcej, mniej, itp.). Powinno potrafić sklasyfikować przedmioty według przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru, umieć na konkretach dodawać i odejmować w zakresie 10. Ponieważ uczenie się matematyki dla większości dzieci wiąże się z pewną trudnością, wskazane jest takie osiągniecie dojrzałości emocjonalnej, która pozwalałaby dziecku być odpornym na niepowodzenia i mieć wolę do podejmowania wysiłku umysłowego.

 

 Powinniśmy wiedzieć także, że podane wyżej definicje dojrzałości odnoszą się do sytuacji idealnej, kiedy dziecko jest wyposażone we wszystkie możliwe umiejętności potrzebne do nauki. Zazwyczaj bywa jednak tak, że nie każda sfera jest na tym samym etapie rozwoju (każde dziecko rozwija się w innym tempie).  Jeśli dziecko ma niedojrzałą którąś ze sfer nie oznacza to, że nie poradzi sobie w szkole. Problem pojawia się wtedy, gdy więcej funkcji jest na niskim poziomie. W takiej sytuacji jedna funkcja nie może kompensować drugiej i sytuacja dziecka staje się trudna. Jeśli dziecko ma jednocześnie kłopot z prawidłowym spostrzeganiem wzrokowym i słuchowym, z zapamiętywaniem, z precyzją i szybkością ruchów – będzie mu bardzo trudno.  Bardzo ważny jest rozwój emocjonalno-społeczny,  ponieważ decyduje o tym jak dziecko poradzi sobie w tej nowej roli jaką jest rola ucznia.

 

 

Opracowała: Iwona Nowaczek-Pielacha

 

Literatura:

 

Gruszczyk Kolczyńska Edyta: Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki. Wyd. 4. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2004. s. 13-21: Dojrzałość do uczenia się matematyki: problem wrażliwości i podatności  w zakresie uczenia się matematyki na sposób szkolny

 

Janiszewska Bożena: Ocena dojrzałości szkolnej: arkusz oceny dojrzałości, metody badań dojrzałości. Pomoce do badań. – Warszawa: Wydawnictwo „Seven Sea”, 2006.

 

Przetacznik-Gierowska Maria, Włodarski Ziemowit: Psychologia Wychowawcza. T. 1. – Wyd. 7. – Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. S. 239-252: Problem dojrzałości szkolnej i sposoby jej oceniania, równy start w szkole

 

Zakrzewska  Barbara: Każdy przedszkolak  dobrym uczniem  w szkole. – Wyd. 2. – Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2003.

 

Zarzycka Irena: Poradnik dla rodziców pierwszoklasistów. – Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2006.